Maślice na tle historycznym

To okres panowania Bolesława I Wysokiego (1163-1201). Pocz. XIII wieku, to okres wzrostu gospodarczego i demograficznego. Rozpoczęty za panowania Bolesława Wysokiego proces zagospodarowywania dotychczasowych nieużytków lub terenów słabo zasiedlonych , połączony niekiedy ze sprowadzaniem do dóbr wielkiej własności feudalnej osadników z Rzeszy, uległ gwałtownemu przyśpieszeniu za rządów Henryka I Brodatego (1202-1238).

Książę ten, pierwszy na ziemiach polskich rozpoczął świadomą i planową akcję reformy gospodarczej, połączonej z wielkimi przemieszczeniami ludności. Przemieszczano rodzimą ludność chłopską, karczowano puszcze i zakładano (lokowano) nowe, duże wsie, zasiedlane osadnikami z Niemiec. Skutkiem akcji osadniczej trwającej przez cały XIII w. była m.in. germanizacja ziemi śląskiej.Na tym tle historycznym rozwijała się osada chłopska, ziemiańska o zmieniającej się przez wieki nazwie Maslec, Massel, Masselwitz, Maślice… Wiadomo, że teren Maślic był zamieszkiwany już od prahistorii. W czasach od średniowiecza do końca wojny należał do prywatnych właścicieli. Jakże ciakawa jest historia naszego osiedla, przekonałem się w chwili gdy zamieszkałem w domu, który wybudował dla siebie w roku 1932 niejaki Paul Brückner, z zawodu murarz. To krótka historia…zaledwie stulecie. Dlatego zapraszam do krótkiej historii Maślic…

Pierwotnie tereny Maślic i Rędzina stanowiły własność książęcą. Osada istniała już we wczesnym średniowieczu, a obciążające jej mieszkańców dziesięciny nadano klasztorowi Augustiańskiemu NMP na Piasku. W 1212 r. klasztor przekazał dziesięciny z Maślic i Rędzina niejakiemu kanonikowi Bogusławowi, co w 1220 r. dodatkowo potwierdziła Kapituła Katedralna. Były to pierwsze okazje do utrwalenia na pergaminie nazwy naszej miejscowości (osiedla) zapisywanej wówczas Maslec. Nazwa rodzajowa Maslec, potwierdzałaby tylko charakter osady, jako typowo rolnicza (hodowla krów, wyrób masła).Od 1249 r. dzielnicą śląską, do której należą Maślice – rządzi Henryk III Biały (zmarł w 1266) wraz z bratem Władysławem. Popierali oni nadal kolonizację, prowadzoną wcześniej przez Henryka I Brodatego.W 1257 roku księżna Anna sprowadza do Wrocławia zakon klarysek. Na potrzeby klarysek zbudowany został klauzurowy, a jednocześnie elitarny klasztor na Ostrowie Tumskim oraz kościół p.w. Św. Klary we Wrocławiu (Vratislavia) Jednocześnie w tym samym roku książę Henryk III nadał wrocławskiemu klasztorowi Klarysek liczne posiadłości w tym m.in. na Rędzinie, Maślicach, Osobowicach, co znów dodatkowo potwierdzone zostało na piśmie w 1268 r. Własność klarysek nie była przy tym jedyną na rozległym terenie rozumianym pod pojęciem Maślic i Rędzina. Funkcjonowały tam też świeckie posiadłości, nadawane przez księcia, a potem króla czeskiego, rozmaitym osobom prywatnym. Resztki posiadłości zachował też król – las dębowy i kilka łąk – które służyły za uposażenie starostwa księstwa wrocławskiego.

W 1507 r. zakon Klarysek zrzekł się na rzecz miasta wszystkich swych uprawnień w interesujących nas dobrach Rędzina i częściowo Maślic, jak również samego klasztoru Św. Klary. Częściowo, ponieważ zapis historyczny mówi nam , że w 1675 r. miasto kupiło od klasztoru Św. Klary łan zwany Stiftshufe (który znajdował się w obrębie Maślic), a w 1703 r. przekazał go w „ręce kmiecie”. Oprócz niego funkcjonowała też łąka klasztoru z Trzebnicy zwana Nonnenwiese. Obie klasztorne resztówki wzmiankowano dopiero od XVII w. W tym czasie miasto zainteresowało się również utworzeniem folwarku. Miało to po pierwsze doprowadzić do lepszego wykorzystania łąk maślickich, która dotąd się marnowała., a po drugie chodziło o egzekwowanie pańszczyzny od poddanych z Maślic, Rędzina i innych wsi czynszowych. Za pańszczyznę zagrodników i chałupników, czyli małorolnych i bezrolnych, wynagradzano dniówką, głównym zaś przedmiotem ich prac było umacnianie brzegów Odry. Kmiecie, czyli pełnorolni gospodarze, służyli podwodami. Liczba gospodarstw kmiecich była niewielka.Folwark w Rędzinie wzmiankowany jest od ok. połowy XIV w. , jednak bez określenia jego powierzchni. Folwark w Maślicach – w 1301 roku istniał folwark, który prawdopodobnie był zalążkiem Maślic Małych (wg Z.Antkowiak. wroclaw od A do Z).

Ten sam autor podaje, że: w 1675 roku klaryski otrzymały zezwolenie cesarza na sprzedaż obu tych wsi oraz Rędzina; wszystkie te miejscowości często ponosiły szkody spowodowane wylewami Odry. Źródła podają następujące daty – całego ciągu wielkich powodzi , regularnie notowanych na tych terenach od XVII w., a po 1800 r. już tylko sporadycznie: 1813. 1854, 1903 i wreszcie pamiętna powódź 1997 r. Nastały nowe czasy historyczne…

Zgodnie z królewskim edyktem z 1742 r. dobra komunalne musiały zostać wydzierżawione, jedynie lasy pozostać miały w użytkowaniu bezpośrednim miasta, ale pod nadzorem królewskiego nadleśniczego. W 1807 r. poddani otrzymali wolność osobistą. Jednocześnie w latach 1761-1824 właściwe urzędy miejskie przejęły z rąk dzierżawców dóbr kolejno wszystkie uprawnienia i dochody o charakterze dominialnym.
Jak podaje Z.Antkowiak: w Maślicach Małych w 1845 r. znajdował się pałac, folwark, 35 domów, 244 mieszkańców, 1200 sztuk owiec, 160 sztuk bydła, istniał browar, gorzelnia, fabryka oleju, wapna chlorowanego, młyn kościany i gipsowy. U zbiegu dziś ul. Potokowej i Ślęzoujście znajdowała się założona w 1802 roku kolonia Nowy Dom, wchłonięta z czasem przez Maślice Małe. Natomiast po przeciwnej stronie Odry w Rędzinie zanotowano w 1795 r.: 241 mieszkańców, 42 domy, dwor, 2 folwarki, 5 kmieci, 2 wolnych zagrodników, 5 chałupników, szkołę, karczmę, wiatrak.

Wieś podobnie jak Maślice nie doczekała się kościoła lub kaplicy. Kolejna ważna data to 1840 r. – rozpoczęto proces kasacji ciężarów poddańczych i serwitutów, zakończony w roku 1856. Nieuniknioną konsekwencją nowych porządków społeczno-gospodarczych były także nieznane dotąd problemy; w tym kwestia zatrudnienia robotników rolnych przez dzierżawców dóbr miejskich, od początku lat 70-tych XIX wieku. Uważana wówczas wręcz za palącą. Nie potrafiono sobie poradzić ze wzrostem kosztów produkcji oraz braku chętnych do pracy na roli. Zapewne w tym czasie powstają kolejne zabudowania, przeznaczone jako mieszkania robotnicze – w celu napływu siły roboczej.

W 1869 r. prowadzono regulację rzeki Odry w rejonie Rędzina i na przeciwległym brzegu maślickim, połączoną z budową wałów. Od 1898 r. do lat 20 tych XX w. trwało brukowanie biegnących wzdłuż Odry traktów. 1903 r. to rok wielkiej powodzi.1913-1917 r – to lata budowy jazu rędzińsko-maślickiego.Przychodzi historyczna data, kiedy Maślice stają się….miastem!

1 kwietnia 1928 r. – przyłączenie Maślic w granice administracyjne Wrocławia. Warto tu dodać, że zabudowa mieszkalna skupiona była przy obecnej ulicy Rędzińskiej, Ślęzoujścia, Potokowej, częściowo Maślickiej.Wspomniane wcześniej zabudowania folwarczne znajdowały się u zbiegu ulic Ślęzoujścia i Rędzińskiej, a całość ziemi należała do prywatnych właścicieli zajmujących wspomniany dwór, leżący przy ul. Rędzińskiej (na wysokości ul. Śliwowej) – od strony Ślęzy. Pocz. lat 30 tych XX w. – powstaje zabudowa osiedlowa – domków w zabudowie bliźniaczej, która określana była „osiedlem”. Budowana przez bezrobotnych mieszkańców Wrocławia „dla siebie i swoich rodzin”. Osiedle domków na Maślicach to przejaw tendencji w ówczesnym czasie: budowa tanich, prymitywnych rodzinnych domów z możliwością użytkowania niewielkiego skrawka ziemi (ogródka przydomowego-samowyżywienie), hodowli zwierząt (krowy, kozy) oraz obcowania z „naturą”. Warto dodać, że powstała w latach 1931/33 zabudowa osiedlowa, to pomoc miasta dla ubogiej części wrocławian: miasto dostarczało i zabezpieczyło budującym bezrobotnym , materiały i sprzęt budowlany. Można przypuszczać, że przykład osiedla maślickiego może być pionierskim w ówczesnych realiach. Tak powstała zabudowa ulic: Nasiennej, Pasiecznej, Hodowlanej i Sadowniczej.
Czym się zajmowali ówcześni mieszkańcy ? Odpowiedź mamy w nazwach ulic. Z dokumentacji fotograficznej z roku 1933 wynika, że otaczające je tereny to ciągnące się pasy łąk i pól. Po powstaniu osiedla naturalną potrzebą staje się kościół parafialny, który powstaje kościół Św. Agnieszki (1933-35). Warto dodać, że wybudowany na działce, którą podarawał nieodpłatnie jeden z mieszkańców ówczesnych Maślic.Kościół szczęśliwie przetrwał całą wojnę, został podpalony w lipcu 1945 r (wg relacji świadków przez żołnierzy sowieckich)., a odbudowany po wojnie w latach 1946-47. Maślice przeżywają obecnie swoją „drugą młodość”.

Od początku lat 80-tych inwestuje tutaj Spółdzielnia Budowlano-Mieszkaniowa Maślice, która buduje do dnia dzisiejszego domki jednorodzinne, szeregowe oraz mieszkania w budynkach niskopiętrowych. Powstała calkiem nowa zabudowa, osiedle się powiększyło, mamy nowe ulice. Maślice nadal jednak urzekają zielenią, względną cisżą (porównując do innych typowo miejskich osiedli) oraz otoczeniu : płynącej Odry i Ślęzy, otwartych przestrzeni, parku oraz pozostałych „dzikich, pierwotnych” miejsc i stanowisk…

Warto wspomnieć tutaj o tzw. Świętym Wzgórzu znajdującym się obecnie w lesie koło Osobowic, w miejscu od XVII w. Zwanym Szańcem Szwedzkim. Tam od 1724 r. z inicjatywy ksieni wrocławskich klarysek powstała kapliczka z cudownym obrazem Matki Boskiej. Po zbudowaniu kapliczki nazywano ją Górą Kapliczną (Kapellenberg), na którą „pielgrzymowali” mieszkańcy Maślic.

 

 

opr. Mariusz Gomułkiewicz 2006 – Stowarzyszenie Maślice. Wszelkie prawa zastrzeżone.

 

Chcesz podyskutować? A może znasz inne interesujące fakty z historii Maślic? Napisz do nas (w temacie: Maślak)